محیط زیست از مهمترین چالش‌های حال حاضر کلانشهر اصفهان است؛ افزایش جمعیت اصفهان طی دهه‌های اخیر پهنه شهر را گسترش و استفاده از منابع شهری را افزایش داده است.
بخشی از افزایش جمعیت اصفهان ناشی از مهاجرت‌های گسترده و بی‌رویه بوده که بدون برنامه‌ریزی دقیق و منسجم انجام شده است، از طرفی ساختارهای شهر نیز همگام با تغییرات محیطی، اجتماعی اقتصادی و جمعیتی ارتقا پیدا نکرده است و به همین امر موجب شده است که ما امروزه با انواع مختلف مشکلات زیست محیطی روبه‌رو باشیم.
فرونشست، آلودگی هوا، خشکسالی، کمبود منابع آبی و مواردی از این دست ناشی از بی‌توجهی به ظرفیت‌های فضایی شهر اصفهان است و بهبود این شرایط نیازمند برنامه‌ریزی سیستماتیک بر پایه برنامه‌ها و طرح‌های محلی و منطقه‌ای است تا در بازه زمانی مشخص شاهد تغییر این روند مخرب و بهبود شرایط باشیم.
شورای شهر ششم در حالی فعالیت خود را آغاز کرد که توجه و رسیدگی به موضوعاتی از قبیل محیط زیست و فساد به عنوان اولویت‌های اصلی مطرح شد و تاکنون راهکارهایی به منظور بهبود ساختارهای مدیریتی و حفاظتی شهر ارائه شده است.
به منظور آگاهی از اهم برنامه‌های شورای ششم در دو حوزه مطرح شده، گفت‌وگویی را با علیرضا قربانی، نایب رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان انجام داده‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
محیط زیست و مقابله با فساد دو اولویت اصلی شورای ششم است، در این راستا چه اقداماتی انجام شده است و برنامه شما برای سال آینده چیست؟
پدیده‌ای به نام «دلالیسم» در شهرداری به صورت گسترده وجود دارد که آسیب جدی به سرمایه‌های اجتماعی وارد می‌کند؛ مجموعه‌های مفت‌بری که بدون هیچ‌گونه زحمتی به پول‌های کلان دست پیدا می‌کنند، سیستم را دچار آسیب و مردم را ناراضی می‌کنند و هزینه‌های ساختمانی به همین دلیل افزایش پیدا می‌کند.
البته این مسئله از قبل نیز وجود داشته است، با این تفاوت که این مجموعه‌ها قبلاً جرأت انجام اقدامات عیان و آشکار نداشتند و با ترس و نگرانی اقدامات خود را انجام می‌دادند، اما اخیراً آشکارا کارهای خود را انجام می‌دهند و حتی در فضای مجازی گروه تشکیل داده‌اند و مردم آنها را می‌شناسند.
متأسفانه این افراد تعداد اندکی از کارمندان شهرداری را نیز آلوده به کارهای خود کرده‌اند که موجب شده است کارمندانی که با پاک دستی فعالیت‌های خود را انجام می‌دهند نیز متهم شوند و مردم تقریباً تمام سیستم را به یک چشم نگاه کنند.
در جلسه‌ای که با اعضای شورای اسلامی شهر در دوره پنجم داشتیم، اذعان داشتند که یکی از مشکلات جدی شهرداری، مفت‌برها هستند و عنوان می‌کردند که این مفت‌برها سه برابر شهرداری از مردم پول می‌گیرند، ضمن اینکه به سیستم شهرداری آسیب وارد کرده و مردم را نیز ناراضی می‌کنند. متأسفانه در گذشته ارباب رجوع در شهرداری از احترام لازم برخوردار نبود و این روند در کمیسیون ماده صد شهرداری به وضوح دیده می‌شد، لذا این مسئله در اولویت شورای ششم قرار گرفت تا با این پدیده به صورت جدی برخورد شود.
باید در نظر داشت که انجام برخی اقدامات موجب کند شدن و توقف حرکت رو به جلو شهرداری نشود زیرا زمانی که حرکتی به منظور اصلاح انجام می‌شود، قطعاً سودجویان اقدام به کارشکنی و جوسازی می‌کنند و حتی ممکن است از طریق برخی افراد بانفوذ ما را تحت فشار قرار دهند.
یکی از راهکارهای مقابله با این موضوع شفافیت و قانونمندی در همه رویه‌ها است؛ ثابت شدن ارقام بدون چانه‌زنی و کاهش رقم‌ها از جمله راهکارهای مطرح است و باید این موضوع به اطلاع مردم برسد.
پیاده‌سازی این راهکارها نیاز به کار و همراهی بیشتر دارد تا مردم اعتماد کنند و بدانند که اگر با این روش کار خود را در شهرداری انجام دهند، علاوه بر اینکه هزینه کمتری پرداخت می‌کنند، کار آنها قانونمند خواهد بود، البته ممکن است به جز شهرسازی در حوزه‌های دیگر نیز مشکلاتی از این دست وجود داشته باشد که در حال بررسی است.
از جمله اقدامات خوبی که شهردار اصفهان انجام داده است، تشکیل کمیته‌ای به این منظور به ریاست خود شهردار است که جلسات آن هر هفته برگزار می‌شود. مدیران مربوطه در این جلسات حضور دارند و راهکارها به منظور عملیاتی شدن مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. از نظر من، در حال حاضر وضعیت ما نسبت به قبل بهتر شده و تلاش می‌کنیم سرمایه اجتماعی که آسیب دیده را مجدداً بازگردانیم.
محیط زیست در ابعاد مختلف یکی از چالش‌های اصلی شهر اصفهان است، از جمله ابعاد زیست محیطی که این روزها بیشتر در مرکز توجه است، آلودگی هوا است. هرچند که در حوزه محیط زیست آلودگی هوا یکی از معضلات مهم شهر اصفهان است، اما ما کمتر به معضلات دیگر زیست محیطی مثل آلودگی صوتی، آلودگی آب، آلودگی خاک و ذرات معلقی که منبع اصلی آنها در اطراف شهر اصفهان است، پرداخته‌ایم.
در این حوزه نیز شورای شهر به صورت جدی ورود کرده و کمیسیونی تحت عنوان «کمیسیون ویژه آب» در شورای اسلامی شهر ایجاد شده است. همچنین دو کمیسیون حمل و نقل و هوشمندسازی و خدمات و بهداشت نیز موظف به رسیدگی به این موضوع هستند و آنها نیز در این حوزه‌ها مسئولیت دارند؛ طرحی نیز آماده شده که در هفته‌های آینده نهایی شده و به تصویب می‌رسد.
شورا در روزهایی که هوای شهر وضعیت نامناسبی دارد، راهکارهایی نیز در نظر می‌گیرد، از جمله اینکه برخی فعالیت‌های ساختمانی کاهش پیدا کند، ترددها کنترل شود، حمل و نقل عمومی با سهولت و راحتی بیشتری در اختیار مردم باشد و چه بسا هزینه استفاده از حمل و نقل عمومی نیز تغییر کند؛ توسعه حمل و نقل عمومی، نوسازی ناوگان و احداث مترو نیز باید با سرعت بیشتری انجام شود و نیاز است شبکه‌ای از خطوط مترو در هماهنگی با حمل و نقل انبوه بر وجود داشته باشد.
بخشی‌نگری دستگاه‌ها در مقابله با بحران های زیست محیطی چقدر می‌تواند آسیب‌زا باشد؟
در ارتباط با موضوع محیط زیست حساسیت لازم را نداریم. هم من به عنوان یک شهروند این حساسیت را ندارم و هم نهادها و دستگاه‌های مربوطه حساسیت لازم را ندارند؛ منابع آبی کشور محدود است، اما سرانه مصرف آب ما هنوز بیشتر از حد استاندارد است که نشان می‌دهد این مسئله به عنوان یک مشکل جدی در نظر گرفته نشده است.
از جمله مشکلاتی که از دیرباز نیز وجود داشته، این است که دستگاه‌ها تنها عملکرد خودشان را مدنظر دارند در حالی که برای حل یک مشکل نیاز به همگرایی، همکاری و هم‌افزایی همه مجموعه‌ها داریم، به طور مثال نهادی وظیفه خود را تأمین برق و انرژی می‌داند، اما برایش مهم نیست چه نوع سوختی برای تأمین برق استفاده می‌کند یا دستگاهی وظیفه تولید بنزین را دارد، اما استاندارد بنزین و تبعات زیست محیطی آن مورد توجه نیست؛ البته برای تولید بنزینی با استاندارد بالاتر تلاش می‌شود، اما هنوز بنزین تولیدی ما استاندارد نیست و خودروهای تولید شده در کشور استاندارد لازم را ندارد.
شهرداری تلاش خود را برای جابه‌جایی شهروندان انجام می‌دهد، اما اتوبوس‌های شهری ویژگی لازم را ندارد؛ البته تلاش‌های خوبی در بخش‌های مختلف انجام شده است، اما چنانچه اقدامات به صورت زنجیره‌ای انجام شود، نتیجه بخش خواهد بود.
این راهی است که شهرهای کشورهای دیگر مثل لندن نیز رفته‌اند و مشکل آلودگی هوا را حل کرده‌اند و معتقدم تحقق این مهم نیازمند عزمی همگانی است و تا زمانی که عزم همگانی وجود نداشته باشد، اتفاق مهمی نمی‌افتد. فرهنگ‌سازی، اطلاع‌رسانی، آگاهی بخشی به خصوص از طریق رسانه اهمیت زیادی دارد و دستگاه‌های دیگر نیز باید در این زمینه فعال باشند.
مدیریت شهری نیز هر اقدامی که باید انجام شود تا وضعیت بهبود پیدا کند، تکلیف و اولویت نخست خود می‌داند که شعار این دوره مدیریت شهری با عنوان «اصفهانِ من، شهر زندگی» نیز در همین راستا است.
کاهش منابع آبی منجر به فرونشست شده، شورای ششم به عنوان مطالبه‌گر چه اقداماتی برای تأمین حقابه زاینده‌رود انجام داده است؟
در حوزه آب باید واقع‌نگر باشیم و واقع‌بینانه با مسائل برخورد کنیم؛ به هر حال کل جهان و همه کشور از خشکسالی رنج می‌برد و رفتارهای ما باید با این پدیده تنظیم شود. مدیریت شهری در این حوزه به دنبال هر آن چیزی است که بتواند به صورت عملیاتی اتفاق بیفتد. ما مطالبه مردم را از مسئولان در حوزه آب خواهیم داشت اما مدیریت شهری خود نیز می‌تواند اقداماتی در این راستا انجام دهد.
فضای سبز شهر اصفهان وضعیت مطلوبی ندارد. سالانه هزینه زیادی برای آبیاری درختان با تانکر انجام می‌شود و رقم آن بیشتر از ۲۰۰ میلیارد است که هزینه زیادی است. حفظ فضای سبز شهر به هر طریق اهمیت زیادی دارد؛ نباید اجازه دهیم آب به هیچ عنوان هدر برود که در این راستا استفاده از پساب و آب‌های خاکستری مطرح است.
شهرداری از دیرباز نسبت به خرید پساب از شرکت آبفا اقدام کرده و با استفاده از پساب تصفیه شده اقدام به آبیاری می‌کند. خود شهرداری نیز تصفیه‌خانه دارد تا علاوه بر تصفیه اولیه که توسط شرکت آب و فاضلاب انجام می‌شود، مجدداً تصفیه برای آبیاری فضای سبز و درختان انجام گیرد.
بیشتر چاه‌های شهرداری دیگر استفاده نمی‌شود تا شهرداری سهم خود را در مقابله با فرونشست انجام داده باشد؛ مقدار آب برداشت شده از چاه‌های سطح شهر ۵۰ تا ۶۰ میلیون متر مکعب است در حالی که می‌توانستیم این میزان آب را خارج نکنیم تا فرونشست اتفاق نیفتد.
آب شرب مردم، ماهیانه پنج میلیون متر مکعب است که با احتساب بخش کشاورزی و صنعت، در مجموع ۳۵۰ میلیون متر مکعب آب مصرف می‌شود و با برنامه‌ریزی دقیق و صرفه‌جویی در برداشت آب به میزان حداقل ۵۰ میلیون متر مکعب، می‌توان از فرونشست جلوگیری کرد.
مدیریت شهری در این خصوص مطالبه‌گری خواهد کرد و شهرداری نیز اقداماتی انجام می‌دهد، رسانه‌ها نیز وظیفه فرهنگ‌سازی، اطلاع‌رسانی و مطالبه‌گری را بر عهده دارند؛ در غیر این صورت وضعیت فرونشست بدتر خواهد شد.
مهاجرپذیر بودن شهر اصفهان فرصت است یا تهدید؟
مهاجرت به خودی خود یک پدیده رشد دهنده است و می‌تواند وضعیت خوبی را برای یک شهر رقم بزند. تهران که امروز کلان‌شهری بزرگ است، زمانی روستایی به نام «طهران» بود و مهاجرت به این منطقه توسط آذری‌ها انجام شد. این مهاجرت برای تهران آورده و سود به همراه داشته است؛ بنابراین اگر مهاجرت با برنامه باشد و ظرفیت‌های لازم را ایجاد کند، می‌توان به خوبی از آن استفاده کرد.
در اصفهان مهاجرت برنامه‌ریزی شده نبوده و ناخواسته و تحت شرایط محیطی و سیاسی اتفاق افتاده است؛ لذا اصفهان چندان نتوانسته از ظرفیت‌های مهاجرت استفاده کند در حالی که خدمات زیادی به مهاجران داده شده است.
چنانچه مهاجرت کنترل نشود، تبدیل به حاشیه‌نشینی، آسیب اجتماعی و بحران خواهد شد و در حال حاضر زیرساخت‌های شهر ما نمی‌تواند برای جمعیتی بیشتر از دو میلیون نفر باشد لذا باید مراقب بود تا جمعیت شهر اصفهان بیشتر از دو میلیون نفر نشود و حریم و محدوده آن به همین میزان باقی بماند و افزایش پیدا نکند.
شهرهایی همچون بهارستان، فولادشهر و شاهین‌شهر سرریز جمعیت اصفهان است که محل سکونت مهاجران در این شهرها و محل کار آنها در اصفهان است، اما روند به گونه‌ای است که مهاجران از شهرهای دیگر ابتدا به این شهرها مهاجرت می‌کنند و سپس به اصفهان منتقل می‌شوند؛ این روند باید تغییر کند و ما باید مهاجرت معکوس داشته باشیم.
این مسئله با افزایش جمعیت منافاتی ندارد بلکه توزیع متناسب جمعیت اهمیت دارد؛ فقر و نبود برخی امکانات در مناطق مهاجرفرست منجر به مهاجرت افراد ساکن در این مناطق به شهرهای بزرگ‌تر به امید بهبود شرایطشان شده و آنها در حاشیه شهر ساکن شده‌اند.
مهاجرت طی این سال‌ها به درستی مورد توجه قرار نگرفته است و ما به جای حل مشکل در مبدا مهاجرت، اقدام به سرویس‌دهی به مهاجران در اصفهان کرده‌ایم در حالی که اگر این هزینه برای رفع مشکلات آنها می‌شد، مهاجرت انجام نمی‌شد.
یکی از برنامه‌های دولت نیز حل مشکلات معیشتی مردم در زادگاهشان است، سرمایه‌گذاری در نقاط مهاجرفرست مشکلات اقتصادی مردم را برطرف و از مهاجرت آنها جلوگیری می‌کند.
